Άσκηση και Συμπτώματα Κόπωσης σε ασθενείς με Πολλαπλή Σκλήρυνση
Το αίσθημα κόπωσης αποτελεί ένα από τα συχνότερα συμπτώματα σε ασθενείς με Πολλαπλή Σκλήρυνση. Η κόπωση έχει περιγραφεί με διάφορους τρόπους, όπως απώλεια ενέργειας, εξάντληση και μειωμένη αντοχή για την διεκπεραίωση καθημερινών δραστηριοτήτων.
Η κόπωση μπορεί να διαχωριστεί σε πρωτογενής και δευτερογενής. Η πρωτογενής θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα της πάθησης καθεαυτής, ενώ η δευτερογενής θεωρείται ότι σχετίζεται με παράγοντες εκτός της πάθησης.
Εκδηλώσεις της πρωτογενούς κόπωσης είναι:
– H αίσθηση εξάντλησης που μπορεί να μην σχετίζεται άμεσα με συμμετοχή σε δραστηριότητες
– Η τοπική κόπωση που νιώθει ο ασθενής σε συγκεκριμένες μυϊκές ομάδες κατά τη δραστηριοποίηση. Π.χ. στο χέρι μετά όταν γράφει για πολύ ώρα.
– Η αυξημένη ευαισθησία στη θερμότητα μετά από σωματική δραστηριοποίηση, θερμό μπάνιο, ιδιαίτερα του καλοκαιρινούς μήνες.
– Η γνωστική κόπωση που χαρακτηρίζεται, κατά την αύξηση των συμπτωμάτων, από προβλήματα σε συγκέντρωση, μνήμη, προσοχή, εκμάθηση νέων πραγμάτων.
Η δευτερογενής κόπωση μπορεί να συσχετίζεται με παράγοντες όπως: διαταραχές ύπνου, φαρμακευτικές επιδράσεις, περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. θόρυβος, ζέστη) και άλλα συμπτώματα που παρατηρούνται στην πολλαπλή σκλήρυνση, όπως η μυϊκή αδυναμία και δυσκαμψία. Ουσιαστικά, τα συμπτώματα που βιώνει ο ασθενής μπορεί να είναι συνδυασμός των παραπάνω παραγόντων, ο οποίος είναι διαφορετικός για κάθε άτομο, ενώ μπορεί να μεταβάλλεται στο χρόνο.
Οπότε είναι κατανοητό, πως για τα συμπτώματα του ασθενή μπορεί να ενοχοποιούνται παράγοντες, που έχουν σχέση με τις διαφοροποιήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, καθώς και με προβλήματα που προκύπτουν εν μέρει δευτερογενώς, όπως η μυϊκή αδυναμία. Η μυϊκή αδυναμία, έχει φανεί πως, είναι ένα σύμπτωμα το οποίο επηρεάζεται από την έλλειψη φυσικής δραστηριότητας. Με άλλα λόγια, η διαταραχή του νευρικού συστήματος μπορεί να προκαλέσει απευθείας μυϊκή αδυναμία στο άτομο. Παρόλα αυτά, αν το άτομο μειώσει τη δραστηριοποίηση του, τότε οι μυϊκή δύναμη υποχωρεί περαιτέρω λόγω μειωμένης χρήσης των μυών.
Αν και είναι δύσκολος ο διαχωρισμός μεταξύ πρωτογενούς και δευτερογενούς προέλευσης των συμπτωμάτων, σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα παρουσιάζουν σημαντική θεραπευτική επίδραση της άσκησης στο αίσθημα της κόπωσης, σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση. Τα δεδομένα αυτά επηρέασαν και τις οδηγίες σχετικά με την άσκηση, σε πάσχοντες που παρουσίαζουν συμπτώματα κόπωσης.
Σήμερα, διεθνείς οργανισμοί προτείνουν την ελεγχόμενη άσκηση, σε διάφορες μορφές, ως μέσο βελτίωσης των συμπτωμάτων κόπωσης σε πάσχοντες. Η διεθνής ομοσπονδία για την πολλαπλή σκλήρυνση (multiple sclerosis international federation) έχει εκδώσει μία σειρά απλών οδηγιών για ασθενείς, που ξεκινούν ένα νέο πρόγραμμα άσκησης. Επιγραμματικά κάποια σημαντικά σημεία:
• Στην αρχή, το πρόγραμμα άσκησης θα πρέπει να είναι σύντομο και χαμηλής έντασης. Η ένταση και η χρονική διάρκεια θα πρέπει να αυξάνονται σταδιακά (π.χ. λίγα λεπτά ανά εβδομάδα).
• Η άσκηση θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις δυνατότητες του ατόμου. Στο αρχικό χρονικό διάστημα που ξεκινάει να ασκείται ο ασθενής, μπορεί να παρατηρηθεί αύξηση του αισθήματος της κόπωσης. Η μείωση της έντασης και της διάρκειας του προγράμματος, με βάση τις ανάγκες του ατόμου, συστήνεται σε αυτή την περίπτωση.
• Τακτική άσκηση τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα. Το είδος άσκησης μπορεί να διαφοροποιείται από μέρα σε μέρα, για να διατηρείται το ενδιαφέρον.
• Θα πρέπει διασφαλίζεται η ασφάλεια κατά την επιλογή ασκήσεων. Για παράδειγμα, ένα στατικό ποδήλατο μπορεί να προτιμάται έναντι του διαδρόμου βάδισης σε ένα άτομο με προβλήματα ισορροπίας.
• Αποφυγή άσκησης σε θερμά περιβάλλοντα. Επιλογή ρούχων που εμποδίζουν την υπερθέρμανση του σώματος.
• Ένα άτομο που ασκείται μαζί με τον ασθενή ή η ομαδική άσκηση μπορεί να αυξήσει το κίνητρο. Ένας συνοδός μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση πρακτικών προβλημάτων όπως η μεταφορά του ασθενή.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί πως η διαχείριση των συμπτωμάτων της κόπωσης είναι διεπιστημονική και μπορεί να εμπεριέχει, εκτός των άλλων, τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής, τη συμβουλευτική για την εξοικονόμηση δυνάμεων κατά τη διάρκεια της ημέρας, την τροποποίηση του περιβάλλοντος, καθώς και τη χρήση βοηθητικών συσκευών.
Βασικός παράγοντας της διαχείρισης της κόπωσης αποτελεί η κατάλληλη καθοδήγηση του ασθενή. Η καθοδήγηση μπορεί να αφορά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τομείς επιλογής, «δοσολογίας», και ασφάλειας της άσκησης. Η καθοδήγηση όμως μπορεί να έχει και θεραπευτικό χαρακτήρα για την αντιμετώπιση προβλημάτων που δυσκολεύουν το άτομο ως προς την επιτυχή εκτέλεση ασκήσεων και αυξάνουν δευτερογενώς τα συμπτώματα κόπωσης του ασθενή. Η φυσικοθεραπεία που στοχεύει στην επίλυση αυτών των προβλημάτων μπορεί να βοηθήσει το ασθενή με πολλαπλή σκλήρυνση σε αυτή την περίπτωση.
Κυπριώτης Kώστας
Φυσικοθεραπευτής MSc, IMTT Instructor, IBITA instructor
